รายงานสถานการณ์คุ้มครองผู้บริโภคด้านยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพในร้านชำ ปี 2567

โดย: นสภ. ชยานนท์ แกมทอง นสภ. สรินยาพร แววรวีวงศ์

อาจารย์ที่ปรึกษา: รศ.ดร.ภญ. วรรณา ศรีวิริยานุภาพ ภญ. นภาภรณ์ ภูริปัญญวานิช อ.ดร.ภญ. ชิดชนก เรือนก้อน

บทคัดย่อ

คณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติได้เห็นชอบแผนปฏิบัติการด้านการพัฒนาระบบยาของประเทศไทย พ.ศ. 2566 – 2570 ซึ่งมีเป้าหมายสำคัญในการพัฒนาสู่ประเทศใช้ยาอย่างสมเหตุผล (RDU) โดยครอบคลุมการพัฒนาสถานบริการสุขภาพทุกระดับ รวมถึงระบบสุขภาพชุมชน เช่น ร้านชำ นอกจากนี้ การเฝ้าระวังความปลอดภัยด้านยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพยังเป็นกระบวนการสำคัญในการค้นหาปัญหาและจัดการความเสี่ยงเพื่อส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผล ศูนย์วิชาการคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพ (คคส.) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ได้พัฒนาโปรแกรมระบบเฝ้าระวังยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพในชุมชน (G-RDU & G-SHP MOPH) เพื่อใช้ในการเฝ้าระวังแหล่งกระจายยาในชุมชน รวมถึงเกณฑ์ร้านชำคุณภาพ และเกณฑ์ ความรอบรู้ด้านผลิตภัณฑ์สุขภาพของผู้ประกอบการร้านชำ ดังนั้นโครงการวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์ เพื่อวิเคราะห์สถานการณ์ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพในร้านชำ โดยเก็บข้อมูลการสำรวจร้านชำใน 65 พื้นที่ 38 จังหวัดนำร่อง และกรุงเทพมหานคร ระหว่าง 1 กันยายน พ.ศ. 2567 ถึง 30 พฤศจิกายน พ.ศ. 2567 จำนวน 8,395 ร้าน สถิติสำหรับวิเคราะห์ผลการศึกษา มีดังนี้ 1) ข้อมูลเชิงปริมาณ แจกแจงความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และ 2) ทดสอบหาความสัมพันธ์ระหว่างคะแนนความรอบรู้ที่จุดตัดมากกว่า 90 คะแนน กับการประเมินการผ่านร้านชำคุณภาพประเภทการใช้ยาสมเหตุผล (G-RDU) และร้านชำคุณภาพประเภทผลิตภัณฑ์สุขภาพปลอดภัย (G-SHP) และความสัมพันธ์ระหว่างคะแนนความรอบรู้ที่จุดตัดมากกว่า 90 คะแนน กับระดับผลการประเมินร้านชำประเภททั่วไป (GG สีเขียว, GG สีเหลือง, GG สีแดง) โดยใช้สถิติ Independent sample t-test และสถิติ ANOVA ที่ระดับความเชื่อมั่น 95% ตามลำดับ

จากผลการสำรวจจร้านชำจำนวน 8,242 ร้าน พบว่ามีร้านชำที่ผ่านเกณฑ์ประเมินร้านชำคุณภาพประเภทการใช้ยาสมเหตุผล (G-RDU) จำนวน 2,877 ร้าน (34.9%) และร้านชำที่ผ่านเกณฑ์ประเมินร้านชำคุณภาพประเภทผลิตภัณฑ์สุขภาพปลอดภัย (G-SHP) จำนวน 2,296 ร้าน (27.9%) โดยจากการสำรวจพบร้านชำมีการจำหน่ายยา ผลิตภัณฑ์สมุนไพร อาหาร และเครื่องสำอางที่ไม่ถูกต้องตามกฎหมายกระจายในแต่ละพื้นที่เขตสุขภาพ นอกจากนี้พบว่าคะแนนความรอบรู้ด้านผลิตภัณฑ์สุขภาพของผู้ประกอบการร้านชำโดยเฉลี่ย คือ 88.82± 17.62 คะแนน ซึ่งต่ำกว่าเกณฑ์การผ่านมาตรฐานคือมากกกว่า 90 คะแนนขึ้นไป อีกทั้งพบว่าผลของคะแนนความรอบรู้มีความสัมพันธ์กับการผ่านเกณฑ์ประเมินประเภทร้านชำคุณภาพประเภทการใช้ยาสมเหตุผล (G-RDU) และร้านชำคุณภาพประเภทผลิตภัณฑ์สุขภาพปลอดภัย (G-SHP)